k olarak kullanacağımız ana araç gereçler lehim, havya, ölçü aleti, breadboard gerisi ise ihtiyaca isteğe göre gelir keski tornavida vb.

Başlangıç seviyesi için önerim fazla masraf yapmayın en ucuz malzemeleri kullanın bilirim ilk heves çok masrafa yol açabilir yukarıda ki resimde gördüğünüz araçlardan bahsedeyim ölçü aleti piyasada neredeyse her elektronik malzeme satan yerde bulunan ucuz dijital multi metre belli bir markası yok fakat görünümü gördüğünüz gibidir fiyatları 5…6tl arası ben çok uzun süre kullandım

Yaptığınız devreleri test etmeniz için breadboard deneme kartı fiyatı 4….6tl yazı içinde özellikleri ve kullanımı hakkında bilgi var

İlk etapta havya ile pek işiniz olmayacak ama bulunması şart yukarıda ki resimde gördüğünüz 30..40watt standart ucuz havyalar bulunmakta fiyatları 10…15tl arası ya da nalburlarda bulunan tahta havyalar kullanılabilir fakat uzun süre çalıştıklarında uçları lehim tutmuyor bozuluyor bir parça zımpara ile ara sıra uç temizlenip lehim verilmeli fiyatları 2…5tl

Not: Havya ilk kullanımda ucuna lehim verilmeli lehim ile kaplanmalı

Dediğim gibi fazla lehim işi olmayacağı için tüp lehim kullanmak en ideali ucuzu olacaktır fiyatı 3…5tl arası

Başlangıç Temel Bilgiler

Evimizde bir çok cihazı duvarda bulunan prize takarak çalıştırıyoruz prizlerde 220 volt AC şebeke voltajı elektrik bulunmaktadır AC “Alternatif akım” saniyede 50 defa yön değiştirir (50Hz) iki uc arası bir + bir – olur

220 volt şebeke voltajı bu hali ile elektronik devrelerde kullanmak için uygun değildir voltajın düşürülüp DC doğru akıma çevrilmesi gerekir

Şebeke voltajını düşürmek için kullanılan en yaygın yöntem transformatör, trafo kullanmaktır (diğer yöntemler hakkında açıklamalar daha sonra yapılacak) uygulama için kullanılacak trafo için göz önüne alınacak özellikler trafo çıkış voltajı ve gücüdür. Gerilim düşüren transformatörlerin detaylarını inceleyelim

Metal sac bakır teller ve tellerin sarılacağı plastik (karkas) = Trafo gücü arttıkca boyutu, ağırlıgı artar bağlantılarda 2 ana bölüm var

• 1 “Primer” 220 volt şebeke voltajının bağlandığı bölüm
• 2 “Sekonder” Çıkış voltajının alındığı bölüm

Aşağıda farklı güç ve voltajlarda trafolar görünmekte dışlarındaki sarı kasa montajı kolaylaştırıyor ek olarak bir kaç faydası daha var (soğutma, gürültü vb.) Fakat kasası olmayan trafolarda yaygın olarak kullanılır o kadar önemli değildir kasa tabi ki kritik uygulamalar dışında

Kasası sökülmüş hali

Diğerleri

Yukarıdaki resimde görünenler büyük olan “L” şeklindeki metaller ile montajı yapılabilen küçük olan ise direkt pcb bord üzerine dik şekilde monte edilip lehimlenebilen şekilde gördüğünüz gibi farklı şekillerde farklı bağlantı uçları ile bol çeşit bulunmakta

Devre şemalarındaki sembolleri

Elektronik devre şemaları üzerinde çıkış bölümü elektronik mazeme bağlantılarına (doğrultucu,filtre vb.) gittiği için giriş çıkış kolayca fark edilir

Genelde standart olarak trafoların üzerinde giriş (primer) ve çıkış uçları (sekonder) belli edilir direkt trafo üzerinde yazar ya da kablo renkleri kalınlıkları farklı olur

Dikkat : Şebeke voltajını yanlışlıkla sekonder (çıkış) sargısına bağlarsanız trafonuz zarar görür gerilim düşüren transformatörlerde sekonder sargısı primere (giriş) göre sipir (sarım) sayısı azdır direnci düşüktür

Diyelim ki yüzey montajlı bir trafonuz var ya da giriş ve çıkış kablolarından çözemiyorsunuz ölçü aleti (multi metre) ile bağlantı uçlarını bulabilirsiniz ölçü aletinde kademe en küçük direnç değeri ölçülecek konuma alınır (200 ohm) primer (giriş) sargısı çok sayıda olduğu için sekondere (çıkış) göre daha yüksek omaj gösterir ayrıca giriş sargısı ince çıkış sargısı kalın olur fakat çıkışı çok düşük güçte olan trafolarda tel kalınlığından fark etmek zor olabilir güç düşük olduğı için çıkış sagısında kullanılan tel ince kullanılır en iyisi ölçüm yapmak

Not : Trafo ölçümünde probların yönü rengi önemli değildir

Ayrıca kritik değerler dışında bir çok trafonun sargılarında kullanılan tel kalınlıkları giriş ve çıkışı belirlemenizde yardımcı olur primer de kullanılan tel incedir sekonder ise daha kalın tel ile sarılır

Aşağıda sargılar arasındaki tel kalınlık farkları görünmekte

Şimdi bir besleme devresi ile trafo seçimi trafodan çıkan AC gerilimin doğrultulmasını diyot çalışması hakkında örnekler ile anlamaya çalışalım köprü diyot ile DC gerileme çevirme yapacağız ve 7815 regülatörentegresi ile regüle işlemi

Örneğin 12 volt dc ile çalışan ve 1 amper güç harcayan bir devre yapacağız devre 12 volt ile çalıştığı için aklınıza trafo çıkışının 12 volt olması gerektiği gelebilir bu bir bakıma doğru bir bakıma yanlış.

Şimdi burada devremizin besleme ihtiyacına göre seçim yapıyoruz örnek mikro denetleyici kontrollü ya da fm alıcı, verici gibi uygulamalar için bir güç kaynağı yapacaksak regüleli temiz bir kaynak gerekir bu tip devreler hassastır bu durumda trafonun çıkışı AC 13..15 volt olmamalı sebebi ise regüle devresinin girişinin çıkıştan biraz yüksek olması gerekliliğidir bu sadece 78xx serisi için değil tüm sabit çıkışlı regüle entegreleri için geçerlidir bu konuda bilgi sahibi olacağınız incelemeniz gereken ilk doküman üretici bilgileri datasheetdosyalarıdır google üzerinde kompanent ismini yazdığınızda genelde ilk sayfada ilk sırada ilgili bilgilere ulaşabilirsiniz

Örnek dc doğrultma devresi,ölçümler

Örnek devre için 15v trafo temel alındı. Trafo çıkışında AC gerilim bulunmakta doğrultulduğunda DC gerilime çevirme işleminde neler oluyor görelim

Burada elektronik devre elemanı olan diyod sayesinde AC gerilim DC olarak çeviriliyor diyodun özelliği tek yönlü çalışmasıdır çizgili tarafından - gelirse diğer taraftan çıkar + gelir ise çıkamaz çizgisiz taraftan + gelirse diğer taraftan çıkar - gelirse çıkamaz burada en başa dönelim AC voltaj saniyede 50 defa bir + bir – oluyordu işte diyotlar düzeni getiriyor bir yönden sabit olarak + ve – almamızı sağlıyor

Daha anlaşılır olması için çizgili çizgisiz diyorum ama bilmeniz gerekli bu uçlar Anot (çizgisiz) ve Katot(çizgili)

Köprü diyod bağlantısında öyle bir bağlantı kurulmuş ki trafo çıkışındaki 50 saniyelik değişim olsa da + ve – sabit olarak tek yönden akıyor

Kullanılacak diyot trafo çıkış voltajı ve devrenin çekeceği akıma göre seçilir çeşitli devreler için en yaygın kullanılan diyotlar 1N400X ve 1N540X serisidir

1N400X diyotlarda X 1…7 arasıdır X yerine gelen rakam maksimum çalışma voltajını belirler güçleri ise sabit 1 amperdir

• 1N4001 50 volt
• 1N4002 100 volt
• 1N4003 200 volt
• 1N4004 200 volt
• 1N4005 600 volt
• 1N4006 800 volt
• 1N4007 200 volt

1N540X serisi yine aynı son rakam çalışma voltajını gösterir güçleri ise sabit 3 amper güç arttıkça boyutlar büyüyor 1n400x serine göre daha uzun ve tombul

• 1N5400 50 Volt
• 1N5401 100 Volt
• 1N5402 200 Volt
• 1N5403 300 Volt
• 1N5404 400 Volt
• 1N5405 500 Volt
• 1N5406 600 Volt
• 1N5407 800 Volt
• 1N5408 1000 Volt

Resimde diyotların gerçek görünümleri ve devre şemalarındaki sembolleri görülmekte bu diyotlardan 4 adet kullanarak köprü diyot yapabiliriz ya da işimizi kolaylaştıran hazır köprü diyotlar kullanılabilir pcb hazırlarken,bağlantılarda daha pratiktir

Üzerlerindeki kodlara göre çalışma voltajları güçleri bulanabilir aşağıdaki resimde KBU808 800 volt 8 amper küçük olan GBL06 600 volt 4 amper büyük kare şeklinde olan 10 amper köprü diyotlarda bir çok çeşit var voltaj ve güçlerine göre seçim yapmalısınız

Çok değişik boyutları görünümleri olsada mantık aynı dört adet diyot

Diyodların dijital multimetre ile ölçümü basittir 2 yönlü yapılır ölçü aletinde kademe diyot sembolüne getirilir bu kademe bir çok ölçü aletinde aynı zamanda kablo,bağlantı gibi testlerde kullanmak için ses (buzer) uyarısıda verir.

Diyod Ölçümü 1 (katot,anot arası) : Kırmızı kablo çizgili uca siyah kablo ise diğer uca değdirilirmultimetrenin ekranında değer görünmemeli buzer ses vermemeli

Arıza : Eğer diyot kısa devre ise tiz bir ses gelir ya da tam kısa devre değilse sızdırıyorsa arızaya göre ekranda değişik değerler görünür

Diyot Ölçümü 2 (anot,katot arası) : Probların yönü değişir kırmızı renkli prob anot ucuna siyah renkli prob ise katot ucuna değdirilir multimetre ekranında 580, 550,600 gibi rakamlar görünür.

Tam değer verilemez ölçü aletine göre diyotun çeşidine göre değişir verdiğim değerler bir çok devrede kullanılan 1N400X 1N540X serisi için ileride bu konuna değineceğim şimdilik gerek yok.

Arıza : Hiç değer görünmez,buzer ses verir,çok düşük değer görünür ise diyot arızalıdır

Güncelleme 25 mayıs 2010

Normal diyotların yanı sıra zener diyotlarda biraz daha yüksek değer görünür anlıyacağınız kullandığınız ölçü aletini tanımak için en iyisi sağlam malzemeler ile ölçüm yapmak her ölçü aleti farklı oluyor

Ayrıca bir ara beni çok uğraştıran bir konuyada değineyim düşük voltajlı (2.4v ya da daha altı) zener ölçümünde her iki yöndede değer görürseniz örneğin problar doğru konumda normal değer görünüyor tersinde ise düşük bir değer görünüyor diyotu değiştirince sorun devam ederse sorun ölçü aletinde olabilir 2 tane sıfır ölçü aletinde bu durum ile karşılaştım ilkinde çok uğraşmıştım

Birde yüksek güçlü düşük voltajlı diyotlar var çok yüksek akım geçirdikleri için çalışma voltajları düşük olduğu için iç dirençleride düşük oluyor mesela pc güç kaynaklarındaki transistör tipi soğutucuya monte diyotlar bu diyotlarda

12 volt çıkışındaki diyotlar normal atx kaynaklarda 10amper 200 volt olur ölçümde 500….650 arası değer gösterirler ama 5volt çıkışındaki diyotlar farklıdır genelde 20,40 amper gücünde ve çalışma voltajlarıda 45 volt olur bunlar çok düşük değer gösterirler 150…180 arası işte bu durumda diyotun bozuk olduğu düşünülebilir ama bozuk değildir ben uygulamalar ile öğrendim bir ara çok uğraşmıştım siz şanslısınız

Konsatörler filtre şematik semboller

Doğrultma sonrası filtre işlemi için kutuplu kondansatör kullanılır 1 amper için genelde kapasite değeri 1000uf güç kaynağına bağlanan yük (devre,led,lamba,vb.) ne kadar çok akım çeker ise filtre kondansatörün kapasite değeri arttırılır kapasite ne kadar yüksek olursa o kadar iyi 1 amper için 1000uf dedik 4700uf de olur 10000uf de düşük kapasite olmasın yeter kondansatör voltajı içinde aynı durum geçerli filtre için 1000uf 50v, 100v, 400v volt kullanılabilir kaynak DC gerilimden düşük olmasın yeter

Kutuplu kondansatörlerin voltajı ve kapasitesi arttıkca boyutları büyür DC gerilimlerde kullanılırken + – uclar doğru bağlanmalıdır yoksa voltaja göre büyük patlamalar olur eksi (-) kutup dış kaplamada şerit çizgi ile gösterilir üreticiler çeşit çeşit renkler kullanmakta hepsinde durum aynıdır

Not : Elektrolitik kondansatör görünümünde kutupsuz kondansatörlerde vardır

Kutuplu kondansatörlerin şematik sembolleri de çeşitli genelde kutuplar direkt yazmaz şekle göre anlaşılır

Ek olarak filtreleme işleminin daha iyi olması için düşük kapasitede kutupsuz kondansatörler kullanılır + ve – arasına paralel bağlanır besleme devrelerinde en çok kullanılan değer 100nf

Bağlantı uçlarında yön + – kutup yoktur ters bağlama sorunu olmaz çeşitleri boldur besleme devrelerinde sık kullanılanlar polyester mika seramik

Devre şemalarında ki sembolü tek çeşit

Not: yazımın ikinci bölümünde kondansatörler hakkında ek bilgiler bulunuyor incelemenizde fayda var.

Doğrultucunun + – çıkışlarına kutuplu ve kutupsuz kondansatörleri bağlıyoruz devrede kullanılan kondansatör voltajı ise ana voltajdan 3..5 volt yüksek olmalı şimdi 15 volt AC köprü diyot ile doğrultuldu 1000uf 25 volt kondansatör bağlandı şuan 21 volt DC gerilim bulunmakta

Voltaj neden yükseldi ?

AC volt doğrultulup filtre edildikten sonra yükselir bu hesap:

1.41 x AC voltaj 1.41x15=21

Fakat bu yükselme sunidir as voltaj yine 15v tam yük üzerinde düşüş olacak ve 15 volt sabit kalacak tabiki trafonun verebileceği güç aşılırsa bu 15 volt sabit kalmaz düşer ben normal olarak trafoya uygun yük kullandığımızı var sayıyorum

Ben örnek için standart kitaplardaki bilgilere göre 3 volt fazla kullandım yani 7812 regülere için trafomuz 15v ac oldu duruma göre 14v,13.5v olabilir tavsiye edilen değer 3 volt fazlasıdır

Şimdi 7812 ile yapacağımız regüleli güç kaynağımız ne durumda bakalım

Yukarıda regüleli güç kaynağı devremizin bir kısmı görünmekte şema üzerinde bir kaç detaydan bahsedeyim köprü diyotun eksi ucu AC girişim bir ucunun üzerinden geçiyor eksi ucun AC giriş ile birleşik olmadığını belli etmek için çizimi dönüşlü olarak yaptım bazı şemalarda bu şekilde çizimler olur

Fakat en yaygın kullanılan yöntem olmayan yerler aşağıdaki örnekte olduğu gibi direkt diğer çizginin üzerinden geçer

Bu tip şemalarda bağlantılı yerler nokta ile belli edilir

Çizgilerin çakıştığı yerde nokta var ise birbirleri ile bağlantılıdır nokta yok ise bağlantılı değildir

Son olarak basit bir detay 100nf kondansatörün 1000uf kondansatörden sonra bağlanması şart değil aynı alanda kullanılıyorlar öncede olur sonrada

Ne kadar kısa tutmaya çalışsam da konu uzuyor az kaldı şimdi 7812 entegresini inceleyelim

Sabit çıkışlı pozitif (+) regülatör 78xx serisi

7812 aslında 78xx 3 terminalli pozitif regülatör entegrelerinden birisidir 78 pozitif + regülatör olduğunu belirtiyor 12 ise çıkış voltajını bir çok firma farklı isimlerde üretiyor genelde 78xx bölümü sabit başına farklı harfler gelir L78XX LM78XX UTC78XX UA78XX vb. Çıraklık zamanlarımda ilk gördüğümde entegre olduğuna inanmamıştım görünümü transistor şeklinde ve 3 bacaklı genelde standart entegreler ile kıyasladığımızda biraz kafa karıştırıyor ileride bu tip bir çok entegre göreceksiniz hatta aynı transistor şeklinde 3 bacaklı smps entegreleri de var

Aşağıda ki resimde değişik markaların 78xx entegreleri elimde 7812 olmadığı için 06 ve 05 serisinin resmini ekledim boyutları şekli aynıdır orta ve sağda ki entegreler kalitelidir st (STMicroelectronics) ürünleri soldaki ise bilmediğim bir firma UA7805

Farklı uygulamalar için değişik kılıf çeşitleri var en çok kullanılan kılıflar resimde gördükleriniz (TO-220) güçleri uygun şartlar altında 1 amper şimdiye kadar hiç kullanmadığım metal kılıf (TO-3) 3 amper soğutucu bölümü pcb üzerine lehimlenebilen smd tipinde (D2PAK) ve resimdeki kılıfların aynısı olan fakat soğutucu montaj bölümü plastik kaplı kılıf (TO-220FP)

Bacak bağlantıları ise giriş, çıkış ve şase ayrıca sogutucu maontajı için kullanılan bölüm şase – ile bütündürINPUT : Giriş GROUND-GND : Şase – OUTPUT : Çıkış +

Devre şemalarında kare şeklinde çizilir ya da dikdörtgen fazla bacak olmadığı için karışıklık olmaz

Burada entegrelerin şema üzerindeki görünümlerine değinelim sık sık karşınıza çıkacak benimde pek sevmediğim bir çizim şekli entegrenin iç yapısına göre çizim (bir bakıma faydalı ama pcb hazırlarken zorluk çıkartıyor) genelde op-amp ve kapı entegreleri üzerine kurulu devre şemalarında sık sık göreceksiniz şimdiden aklınızda bu bilgi bulunsun

Örnek olarak opamp entegreleri ile yapılan devrelerin çizimleri aşağıda LM358 ile yapılmış bir devre iki üçgen çizim var anki iki farklı entegre varmış gibi ama entegrenin iç açılımına bakıldığında durum daha iyi anlaşılıyor

Lm358 Opamp açılım ve gerçek görünümü

Şimdi regüle devremizi kurup test edelim öncelikle devrenin kurulacağı bread board aşağıdaki resimleri incelediğinzide az çok fikir sahibi olacaksınız

  

Son resim breadboard içindeki bağlatıyı gösteriyor fakat nadiren bazı modellerde üstte uzun çizgili bölüm iki farklı bağımsız gurutan oluşabiliyorbuna dikkat edin

Birde iç yapı kullanılan malzeme

Örnek Uygulama Devresi 7808 8 Volt Regüle

Ben örnek uygulama devresi için 7808 8volt regüle entegresini kullandım besleme için trafo 9 volt AC filtre kapasitörü 1000uf devrenin son halini sematik olarak aşağıda gördüğünüz gibi

Kullandığım 7808 çıkma montaj için bacaklarını uzatmak zorunda kaldım birde kullanımı daha kolay olduğu için 4 adet 1n400x serisi diyot yerine 2 amper köprü diyod kullandım

Gördüğünüz gibi fazla karışık değil fakat breadboard ne kadat işimizi kolaylaştırsada bir çok bağlantı için zil teli denilen tek damarlı kablolardan kullanmak gerekli yukarıda ki resimde gördüğünüz gibi devremizi kurduk ve çalıştırdık multimetre ile ölçümlere bakalım

Yapılan ölçümler trafo çıkışı,dc doğrultma çıkışı ve reğüle çıkışı ac voltaj dc çevrimi için 1.41X9 (9 trafo çıkış voltajıdır) bulunduğum mahallede şebeke voltajı biraz yüksek olduğu için trafo çıkışında 9.7 volt ac bulunuyordu buna göre dc voltajda biraz yüksek oldu

Dijital Multimetre ile voltaj ölçümlerini yapmanız için ölçü aletinin kademesini ilgili bölüme getirmelisiniz

Ölçüm yapacağımız voltajdan emin olduğumuz için 20volt kademesini örnek olarak gösterdim fakat emin olmadığınız durumlarda en yüksek kademeyi kullanın gerçi her zaman yüksek kademeyide kullanabilirsiniz sadece göstergede 1 volt altını göremezsiniz örneğin yüksek DCV bölümünde 1000 (1000volt) seçili olsaydı 13.6 değeri görünmezdi sadece 13 görünür

Güncelleme 25 mayıs 2010

Dijital ölçü aleti ile DC voltaj ölçümü

Ölçü aletinin komitatörünü ölçeceğimiz voltajın değerine göre DCV konumuna alıp gerekli bölümü getiyiyoruz 200mv …. 1000v dc seçenekleri var.

Ölçeceğimiz voltajın değerini bilmiyorsak ya da emin değilsek yüksek bir kademe seçmek iyi olur. Resimde en basitinden yarım dalga doğrultma devresini örnek gösterdim kırmızı prob diyotun çizgili ucuna (katot) siyah prob ise diğer uca değdirilir voltaj ölçülür.

Tam tesi bağlantıda yapılabilir yani diyotun ucuna siyah prob diğer ucada kırmızı prob değdirilebilir bu durumda ölçü aleti zarar görmez sadece ölçü aletinin ekranında probların ters bağlı olduğu “-” işareti ile bildirilir mesela 12v ölçüyorsanız -12 olarak görünür ölçü aletinin bu özelliği + – kutupları belirlemek için iş görür

Örneğin içini göremediğiniz bir adaptör kablosunda + – kutupları belli eden bir işaret yok bu özellik sayesinde doğru ucu bulabilirsiniz

Ölçtüğünüz voltaj her zaman tam görünmeyebilir genellikle düşük değerlerde toleranslar olur mesela 5volt 4.50v …4.80v ….5.60v vb gibi görünebilir bu önemli değildir genelde devreye göre yük üzerinde voltaj normale döner ya da tasarımda kablo kayıpları düşünülerek çıkış biraz yüksek ayarlanmıştır vb yani ufak tefek toleransları dert etmeyin

Dijital ölçü aleti ile AC voltaj ölçümü

Alternatif akım AC Ölçümünde ölçü aletinin komitatörü ACV böümünde ölçülecek voltaja göre uygun değere alınır ölçüm yapılır AC voltaj ölçümünde probların yönü önemli değil fakat ölçümde dikkatli olmalı çok yanıltır probları ölçülecek noktaya iyi temas ettirmeli mümkünse elle temas etmeli (bazı ölçü aletleri şaşırabiliyor)

Trafo çıkışlarında tam değeri görmek zordur örneğin 12 volt bir trafonun 220volt girişe göre çıkışı değişir 12volt sabit voltaj göstermez bizim mahallede voltaj 230volt akşamları 240 voltu görüyorum bazen geçiyor trafoların voltajında 1…2v farklar oluyor pek önemli değil ama yeni başlayan kişiler voltaj değerlerini kafasına takacaktır en azından bende öyle olmuştu

Dijital ölçü aleti ile DC Akım ölçümü

DC akım Ölçümünde ölçü aletinin komitatörü DCA bölümünde ölçülecek akıma göre uygun değere alınır + kutupa seri bağlantı yapılarak ölçüm yapılır. Burada dikkat etmeniz gereken ölçeceğiniz akımdan emin değilseniz ya da kademe yetersizse yüksek kademede ölçüm yapın mesela bir güç kaynağı testi yapıyorsunuz 200ma akım ölçeceksiniz mutlaka ölçü aletinde yüksek bir kademe seçin var ise 500ma yoksa üstü ne varsa.

Eğer ölçümde kademedeki değerden yüksek akım çekilirse ölçü aletinin içindeki sigorta atar gerçi biraz uğraş ile sigortayı değiştirirsiniz ama nadirende olsa ölü aleti arızalanabilir

Ek Bilgiler 1 Dirençler…

En çok kullanılan komponentlerden biri direnç nedir değerleri nasıl okunur bilgiler ip uçları. Nedense direnç okumak pek önemsenmiyor bir çok kişi üzerinde gözlemlerim budur ama zaman kazanmak açısından çok önemli ayrıca malzemecinin bir yanlışı bir çok soruna yol açar bir çok malzemeci direnç okumayı bilmez kutu üzerinde yazana göre malzemeyi verir düşünsenize kutu içine yanlış bir değerde direnç karışmış ya da toptan bir karışıklık var sizde ölçüm yapmadınız uğraş dur ama en önemlisi zaman kazandırması

Direnç: Adı üstünde “direnç” en küçük birimi ohm dur orta birim kilo-ohmen yüksek birim mega-ohm (ağırlık birimleri gibi miligram,gram,kilogram).

1000 ohm = 1k 1000k =1m (k= kiloohm m= mega0hm  Ω–kΩ–mΩ)

Direnç üzerinden geçen akıma değerine göre büyük küçük oranda zorluk gösterir akımı düşük bir gerilim güçsüzdür ve yük üzerinde çöker örnek 12volt ile standart 5mm led yakmak için + arasına seri 1k direnç bağlanır aşağıda ki animasyon durumu daha iyi anlamanızı sağlayacak

Gördüğünüz gibi direncin çıkışında hiç bir yük bağlı değilken yine 12v ölçülüyor yük olarak kırmızı led bağlandığında voltaj 1.6v seviyesine kadar çöküyor

Dirençler kullanım alanlarına göre çeşitlere ayrılmıştır ilk yazıda ki kaynak dökümanlardan biri olan “Vestel komponent grubu malzeme bilgisi el kitabı” çeşitler hakkında bilgi vermekte direnç boyutları değer ile değil güçleri ile orantılı direnç ne kadar güçlü ise o kadar büyük oluyor

Dirençler devrelerin vaz geçilmezi sınırlama koruma vb. bir çok çalışma için kullanılıyorlar az çok hakkında bilgi edindik çalışmasını öğrendik şimdi değerlerini okumayı öğrenelim tek yapmanız gerekn dirençlerin üzerindeki renklerin rakam değerlerini ezberlemek

İlk olarak 4 renkli standart en çok kullanılan dirençleri okumayı öğrenelim gerisi size kalmış gerektikce zamanla çözersiniz

4 renkli dirençlerde ilk 3 renk değeri belirler dördüncü renk ise tolerans % oranında direncin değerinin değişebileceğini söyler %5 Altın yaldız %10 Gümüş ben yaldız diyorum farklı isimleride olabilir

Örneğin son rengi altın yaldız olan dirençler %5 değer değiştirir 10k ölçüldüğünde tam 10k değer vermez 9.8-9.6 vs. değişir hassas uygulamalar,bölümler dışında bu önemli değildir bir çok devrede %5 toleranslı dirençler kullanılıyor.

Değer okumada ilk renk rakama çevirilir ikinci renk rakama çevirilir

Üçüncü renkde rakam olarak çevirilir ama rakam kadar “0″ olarak göz önüne alınır örneğin son renk kırmızı (2) ise iki “0″ olarak baz alınır (yukarıda ki renk tablosunda kırmızı karşılığı 2)

Kırmızı-Kırmızı-Kırmızı
—–2———2——-00—–

Sonuç : 2200 son rengin rakam karşılığını “0″ olarak belirledik rakam değeri kadar “0″ şimdi 1000ohm 1k yapıyordu 2000ohm 2k 2200ohm 2.2k yapıyor işte bu kadar basit

Son renk turuncu olsaydı üç sıfır “0″ koyacaktık bu durumda 22000 olacaktı 22000ohm =22k bir süre renklerin rakam karşılıklarını ezmerlediğinizde daha kolay olacak

Eğer son renk siyah ise görmezden gelinir hesaba alınmaz etkisiz sıfırdır direkt ilk iki renk baz alınır sonuc iki haneli ohm değerinde olur

Kırmızı-Kırmızı-Siyah
—–2———2——-0—–

Sonuç : 22ohm son renk siyah etkisiz 0 hesaba katılmaz değer ohm birimine çevirilir

Eğer ikinci renk siyah olur ise bir 0 değeri alır etkli olur

Örnek

Kahve Siyah Siyah
—–1——0——0—-
Sonuç : 10-ohm iki haneli ohm (Ω)

Son renk kahve rengi 1 olursa yine düşük değerde 3 haneli ohm olur

Kırmızı-Kırmızı-Kahve
—–2———-2——–0—-

Sonuç: 220hm üçüncü renk kahve rengi değeri 1 bunu bir sıfır “0″ olarak çeviriyoruz yani siyah gibi değil etkili göz önüne alınmalı

Biraz daha kolay bir yöntem son rengin 0 karşılığına göre hesaplama 2 sıfır ise 1 haneli kohm olur (1k-2k-3k vs.) 3 sıfır ise 2 haneli kohm olur (10k-15k vs.) 4 sıfır ise 3 haneli kohm olur (100k-200k vs) 5 sıfır ise mohm olur (1m-2m vs.) bütün iş renklerin rakam karşılığını ezberlemek

Unutmadan düşük değerde ki dirençler örnegin 1Ω 0.22Ω bu değerlerin belirlenmesinde 1….9 Ω arası üçüncü renk altın yaldız 0.10Ω…0.87Ω vb. gibi 1ohm altı değerler için gümüş yaldız rengi kullanılır

Örneğin ilk iki renk 2 (kırmızı) 2 (kırmızı) üçüncü renk altın yaldız bu durumda değer 2.2Ω olur eğer ikinci renk kırmızı (2) değil de siyah (0) olsaydı dikkate alınırdı değer 2ohm olurdu yani normalde “0″ olarak çevirilen son renk altın yaldız olduğunda 1…9 ohm arası değer kazandırıyor ve ikincirenk siyah dışında ise ilk rakam sonrası ara değer kazandırıyor 2.2-3.9 gibi dördüncü son renk yine altın gümüş olabilir onlar ise tolerans belirleme işlerine devam eder

Normalde   üçüncü renk siyah olduğunda göz önüne alınmazken ikinci renk bölümünde siyah etkili olur göz önüne alınır

Üçüncü renk gümüş yaldız olduğunda ise 1ohm altı değerleri belirler örneğin 2 (kırmızı) 2 (kırmızı) gümüş (%10) bu durumda ilk iki rakamın başına “0.” ekliyoruz 1ohm altı 0.22ohm olarak değeri belirliyoruz

Bir kaç uygulama biraz protik ile bu işler otomatiğe bağlanacak merak etmeyin ne kadar basit anlatsamda ilk bakışda çok karışık görünüyor biliyorum

Son olarak dirençler seri bağlandığında değerleri artar paralel bağlandığında düşer bazen uygun değer bulamadığımda seri paralel bağlantı ile işimi görüyorum

Dijital multi metre üzerinde direnç ölçümüne bir kaç örnek

Seri bağlantı

Seri bağlanan dirençlerin değeri 47ohm ikisi birleşince 89ohm gibi bir değer ortaya çıkıyor işte tolerans olayı dirençler tam değerinde değildir 89-88-88,5 bu şekilde yakın değerler görünür bu normaldireğer tolerans olayı olmasaydı normalde 47+47=94 yani 94ohm olacaktı

Ayrıca ölçü aletinin iç direnci prob direnci azda olsa etki eder fakat bunlar hasas devreler dışında önemli değildir %5 sorun olmaz resimde gördüğünüz gibi son renk siyah değeri ise “0″ siyah sonununcu renk olduğunda etkisizdir çıkarıyoruz geriye 47 kalıyor

Paralel bağlantıda direnç değeri yarısı kadar düşer 47ohm yarısı 23.5ohm 47-23.5=23.5

Toleransı tolerans rengi altın,gümüş olan dirençlerde ölçüm sırasında tam değer okuyamadığınız da şaşırmayın sorun yok. Dediğim gibi en basitinden temel elektronik bu konu daha da karmaşıklaştırılabilir şimdilik bu bilgiler uzun süre size yeterli olur zamanla uygulama yaptıkca ihtiyacınıza göre karışık hesaplar diğer bilgiler yavaş yavaş öğrenirsiniz birden tam bilgi yüklemesi yapmaya çalışmayın

Çeşitli omajlarda bir kaç örnek

  

  

 

Potansiyometre, trimpot vb. ayarlı dirençler ayarlanabilir elemanlar

Özellikle referans voltajı alma, voltajı düşürme ses vb. gibi uygulamalarda potanslar kullanılıyor örneğin normal direncin telle sarıldığını düşünün telin bir ucundan diğer ucu arası 100 ohm ediyor ama telin tam ortasından ölçüm yaparsak 50 ohm görürüz işte potans trimpot ya da ayarlı kondansatör trimer denilen elemanlarda böyledir mekanik olarak devrede kullanılan bir ucun iletken malzeme üzerinde gezinerek çeşitli değerlerin kullanımı sağlar. Potansiyometre ve trimpot aynı işi yapar ama trimpotlar daha küçüktür, gücü düşüktür devre üzerinde kullanılır.

Bir çok çeşitleri var sürgülü kademeli aç/kapa anahtarlı vb. ama aynı amaca hizmet ederler

örnek şemada seri bağlı 2 direnç var işte bunları tek bir potans olarak düşünün ortada ki uç neredeyse ona göre potansın bacakları arasında ki değer değişir mesela 12v bağlayalım potans 4.7k olsun tam orta konumda potansın orta ucundan 6v alırız yukarıda dirençleri anlatırken akıma karşı gösterdiği direnç sebebiyle voltaj düşümünden bahsetmiştim animasyonda led bağlı iken voltaj çöküyordu işte potans benzetiminde ikinci direnci ayarlanabilen bir yük olarak düşünebiliriz işte bu sayede ayarlama yaparak değişik voltajlar alınabiliyor. Aynı işlemi ses için düşünelim (sonuçta ses sinyalide voltaj) potun bir ucuna ses sinyalinin canlı ucu girilir şase ucuda potun diğer ucuna bağlanır orta uçtan ise pot ayarına göre düşük ses sinyali alınır bu sayede ses kontrolü yapılır

İçine bakalım

yukarıda ki resimde potun gövdesinde 2 halka var bunlar direnç ama ayrı değiller resimde görünen metal parça ile paralel bağlanıyorlar bazı potanslarda tek halka olabilir ya da değişik bağlantı yöntemleri ama mantık aynı

bu arada “stereo” denilen 2 kanal potlarda var bunlar tek kontrol ile değer değiştiriyor tabiki sadece stereo değil üçlü, dörtlü, beşli, altılı potanslar var ard arda potans gövdelerinin birleştildiğini düşünün hepsinin ortasından tek bir çevirme cubuğu geçiriliyor çevirmede hepsi birden ayarlanıyor mesela altılı 5.1 ses sistemlerinde ana ses kontrolü için kullanılır

Transistör, entegre soğutucu bağlantısı yaparken dikkat

Gelelim başka bir konuya yüksek güçlü transistör, entegrelerin soğutucuya bağlantısı yapılırken ya da devre üzerinde kullanılırken en çok hata yapılan bölüm montak kısmınında aktif olduğunun unutulmasıdır örneğin TIP35, BD249 vb bu transistörlerin orta kollektör bacağı vida takılan kısımları ile birleşiktir soğutucu bağlanan bir çok entegrede aynı şekildedir güç akan aktif kısım dışarıda kalan kısım ile bütündür zaten soğutulması gereken yerde orasıdır detaylı bilgi için bakınız: Isı iletimi ve izolatörler